Jasne i ciemne karty w dziejach Cerkwi prawosławnej w II Rzeczypospolitej

Antoni Mironowicz

doi:10.15290/elpis.2024.26.02

Авторы

Antoni Mironowicz Katedra Teologii Prawosławnej, Uniwersytet w Białymstoku

DOI:

https://doi.org/10.15290/elpis.2024.26.02

Ключевые слова:

Kościół prawosławny, II Rzeczypospolita, autokefalia

Аннотация

Artykuł przedstawia jasne i ciemne karty w dziejach Cerkwi prawosławnej w II Rzeczypospolitej. Do pozytywnych kart w dziejach Cerkwi prawosławnej w II Rzeczypospolitej należy zaliczyć unormowanie stanu prawnego Cerkwi prawosławnej w państwie polskim. Autokefalia przyśpieszyła proces pełnego ukształtowania cerkiewnej struktury organizacyjnej na szczeblu diecezjalnym dekanalnym i parafialnym. Cerkiew w II Rzeczypospolitej mogła się poszczycić wysokim poziomem rozwoju monastycyzmu i szkolnictwa cerkiewnego. Po ogłoszeniu ustanowienia niezależnej struktury cerkiewnej doszło do rozwoju działalności prawosławnego duszpasterstwa wojskowego w II Rzeczypospolitej. Za satysfakcjonującą należy uznać rolę prawosławnej prasy w II Rzeczypospolitej. Trzeba pamiętać i o również o negatywnych zjawiskach w dziejach Cerkwi prawosławnej na terenie II Rzeczypospolitej jak: procesy rewindykacyjne, bezprawne zajmowanie i burzenie prawosławnych obiektów sakralnych, neounię, prozelityzm stosowany przez Kościół rzymskokatolicki i traktowanie prawosławnych przez władze państwowe jako obywateli drugiej kategorii.

Скачивания

Данные скачивания пока недоступны.

Библиографические ссылки

Prawosławne Archiwum Metropolitalne w Warszawie, sygnatury: RVI-3B, nr 1308; R IV – 4A, nr 1734.

Statut wewnętrzny Świętego Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, Warszawa 1939.

„Wiadomości Metropolii Prawosławnej w Polsce”, nr 2, 1938; nr 1, 1939; nr 3, 1939; nr 11, 1939.

Borkowski, A. (2015). Między Konstantynopolem a Moskwą. Źródła do dziejów autokefalii Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej (1919-1927), Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Choiński, J. (1993). Wydawnictwa i prasa prawosławna w Polsce w latach 1918-1939, [w:] Kościół prawosławny w Polsce dawniej i dziś, red. L. Adamczuk i A. Mironowicz, Warszawa: Wydawnictwo Głównego Urzędu Statystycznego.

Cinkalovsʹkij O. (1984). Stara Volinʹ ì Volinsʹke Polìssâ, t. I, Vìnnìpeg: Wydawnictwo: Ìnstitut Doslìdìv Volinì Nakladom Tovaristva “Volinʹ”.

Cinkalovsʹkij O. (1975). Starovinnì pam`âtki Volinì, Toronto: Wydawnictwo: Ìnstitut Doslìdìv Volinì Nakladom Tovaristva “Volinʹ”.

Cypin V. (1997). Istoriâ Russkoj Cerkvi 1917-1997, Moskva: Wydawnictwo Spaso-Preobraženskogo Valaamskogo monastyrâ.

Grzesiak, K. (2010). Diecezja lubelska wobec prawosławia w latach 1918-1939, Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL.

Iwaniuk, W. (2004). Białoruskie wydawnictwa cerkiewne w II Rzeczypospolitej, [w:] Prawosławne oficyny wydawnicze w Rzeczypospolitej, red. A. Mironowicz, U. Pawluczuk, Białystok: Wydawnictwo Instytutu Historii Uniwersytetu w Białymstoku.

Kania, J. (1989). Rozbiórki cerkwi na Lubelszczyźnie w roku 1938 a stanowisko biskupa Fulmana, [w:] Chrześcijański wschód a kultura polska, red. R. Łużny, Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL.

Kartašëv, A. V. (1959). Očerki po istorii russkoj cerkvi, t. 2, Pariž: Wydawnictwo Ymca-Press.

Kasʹâk, I. (1956). Z gistorii Pravaslaunaj Carkvy Belaruskaga narodu, New York: Wydawnictwo Belaruskaj Centralnaj Rady.

Kiryłowicz, S. (1985). Z dziejów prawosławia w II Rzeczypospolitej Polskiej. Niektóre problemy na tle polityki wyznaniowej państwa 1918-1939, Warszawa: Wydawnictwo Instytut Wydawniczy im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego.

Kosonocki, W. (1939). Liczba i rozmieszczenie ludności prawosławnej w Polsce, „Wiadomości Metropolii Prawosławnej w Polsce”, nr 3 (11).

Kosonockyj, V. (1930). Proces za Pravosavnì Cerkvi, č. 1, Varšava. Wydawnictwo Drukarni Synodalnej w Warszawie.

Krasowski, K. (1988). Związki wyznaniowe w II Rzeczypospolitej. Studium historyczno-prawne, Warszawa: Wydawnictwo Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Kupranecʹ, O. F. (1974). Pravoslavna cerkva v mìžvoênnìj Polʹŝì, 1918-1939, „Analecta OSBM”, vol. XXXI.

Kuryłowicz, A. (2000). Prasa prawosławna w II Rzeczypospolitej, [w:] Kościół prawosławny w dziejach Rzeczypospolitej i krajów sąsiednich, red. P. Chomik, Białystok: Wydawnictwo Katedry Historii Europy Środkowo-Wschodniej UwB.

Kuryłowicz, A. (2004) Prawosławne oficyny wydawnicze w II Rzeczypospolitej, [w:] Prawosławne oficyny wydawnicze w Rzeczypospolitej, red. A. Mironowicz, U. Pawluczuk, Białystok: Wydawnictwo Instytutu Historii Uniwersytetu w Białymstoku.

Langrod, S. J. (1931). O autokefalii prawosławnej w Polsce. Studium z zakresu polskiej polityki administracji wyznaniowej, Warszawa: Wydawnictwo Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”.

Lenczewski, M. (1992). Studium Teologii Prawosławnej na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1925-1939, Warszawa: Wydawnictwo Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej.

Łomacz, B. (1980), Praca duszpasterska duchowieństwa neounickiego, „Novum”, nr 5. Warszawa: Wydawnictwo „Novum”.

Łotocki, A. (1932). Autokefalia. Zasady Autokefalii, Warszawa: Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa dla Badań Europy Wschodniej i Bliskiego Wschodu.

Malesza, A. (1993). Szkolnictwo, [w:] Kościół prawosławny w Polsce. Dawniej i dziś, red. L. Adamczuk i A. Mironowicz, Warszawa: Wydawnictwo Głównego Urzędu Statystycznego.

Martos, A. (1966). Belarusʹ v istoričeskoj, gosudarstvennoj i cerkovnoj žizni, Buènos-Ajres: Wydawnictwo prywatne Arcybiskupa Martosa.

Mironowicz, A. (2012). Białoruskie wydawnictwa cerkiewne w II Rzeczypospolitej, [w:] Między Rzymem a Nowosybirskiem. Księga Jubileuszowa dedykowana Ks. Marianowi Radwanowi SCJ, red. I. Wodzianowska i H. Łaszkiewicz, Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL.

Mironowicz, A. (2003). Bractwa cerkiewne w Rzeczypospolitej, Białystok: Wydawnictwo Bractwa św. Cyryla i Metodego w Białymstoku.

Mironowicz, A. (2003). Cerkiew prawosławna w II Rzeczypospolitej, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Mironowicz, A. (2005). Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Mironowicz, A. (2006). Kościół prawosławny w Polsce, Białystok: Wydawnictwo Białoruskiego Towarzystwa Historycznego.

Mironowicz, A. (1999). Monastery prawosławne na terenie diecezji chełmsko-bełskiej, [w:] Zakony i klasztory w Europie Środkowo-Wschodniej. X-XX wieku, red. H. Gapski, J. Kłoczowski, Lublin: Wydawnictwo Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej w Lublinie.

Mironowicz, A. (2006) Neounia w II Rzeczypospolitej, [w:] Kościół Greckokatolicki na Warmii i Mazurach, red. M. Melnyk, Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Mironowicz, A. (2010). Prasa prawosławna w II Rzeczypospolitej, [w:] Literatura. Pamięć. Kultura. Prace ofiarowane Profesor Elżbiecie Feliksiak, red. E. Sidoruk i M. M. Leś, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Mironowicz A. (2004). Problematyka narodowościowa w Kościele prawosławnym w II Rzeczypospolitej, [w:] W kręgu sacrum i pogranicza, red. E. Matuszczyk i M. Krzywosz, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Mironowicz, A. (2006). Rewindykacja i niszczenie prawosławnych obiektów sakralnych na terenie II Rzeczypospolitej, Elpis, z 13-14 (26-27).

Mironowicz, A. (2004). Rewindykacja prawosławnych obiektów sakralnych w II Rzeczypospolitej, „Białoruskie Zeszyty Historyczne”, nr 21.

Mironowicz, A. (2002). Szkolnictwo prawosławne w Rzeczypospolitej, [w:] Szkolnictwo prawosławne w Rzeczypospolitej, red. A. Mironowicz, U. Pawluczuk, Białystok: Wydawnictwo Instytutu Historii Uniwersytetu w Białymstoku.

Mironowicz, A. (2014). The Destruction and Transfer of Orthodox Church Property in Poland, 1919-1939, „Polish Political Science Yearbook”, vol. XLIII.

Mironowicz, A. (1998). Życie monastyczne na Podlasiu, Białystok: Wydawnictwo Białoruskiego Towarzystwa Historycznego.

Mironowicz, A. (2001). Życie monastyczne w dawnej Rzeczypospolitej, [w:] Życie monastyczne w Rzeczypospolitej, red. A. Mironowicz, U. Pawluczuk, Białystok: Wydawnictwo Instytutu Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku.

Mironovič, A. (2013). Neouniâ v Polʹše v mežvoennoj period, „Vestnik Ekaterinburgskoj duhovnoj seminarii”, 2 (6).

Mironovič, A. (2016). Revindikaciâ pravoslavnyh cerkvej v II Reči Pospolitoj, „Pravoslavie v Baltii”, nr 4 (13).

Mironovič, A. (2008). Svetskie pravoslavnye organizacii v poslevoennoj Polʹše, „Seminarium Hortus Humanitatis”, vol. XV, Riga: Wydawnictwo Russkij mir i Latvija.

Mirόnoitz, A. (2013). H katastrofή kai metab ίbash ths idiokthsίas ths Orthodόxoy Ekklhsίas ths polwnίas 1919-1939, Białystok: Wydawnictwo Katedry Historii Europy Środkowo-Wschodniej UwB.

Mysłek, W. (1987). Przedmurze. Szkice z dziejów Kościoła katolickiego w II Rzeczypospolitej, Warszawa: Wydawnictwo Spółdzielcze Czas „Samopomoc Chłopska”.

Nikolaev, K. (1927). Pravovoe položenie Svâtoj Avtokefalʹnoj Cerkvi v Polʹše, Varšava: Wydawnictwo Drukarni Synodalnej w Warszawie.

Nikolaev, K. (1931). Pravovoe položenie Svâtoj Avtokefalʹnoj Pravoslavnoj Cerkvi v Polʹše, (wyd. II uzupełnione), Varšava: Wydawnictwo Drukarni Synodalnej w Warszawie.

Nikolskij, N. M. (1983). Istoriâ Russkoj Cerkvi, Moskva: Wydawnictwo Izdatelʹstvo političeskoj literatury.

Odziemkowski, J. (1998). Służba duszpasterska Wojska Polskiego 1914-1945, Warszawa: Wydawnictwo Dom Wydawniczy Bellona.

Odziemkowski, J. Frątczak S. (1996). Polskie duszpasterstwo wojskowe, Warszawa: Wydawnictwo Bellona.

Ogìênko, Ì. (1942). Ukraïnsʹka cerkva: narisi z ìstorìï Ukraïnsʹkoï Pravoslavnoï Cerkvi, t. I-II, Praga: Wydawnictwo Ûrìâ Tiŝenka.

Papierzyńska-Turek, M. (1989). Między tradycją a rzeczywistością. Państwo wobec prawosławia 1918-1939, Warszawa: Wydawnictwo Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Papierzyńska-Turek, M. (1980). Problem autokefalii Kościoła prawosławnego w Polsce w latach 1918-1939, „Euhemer – Przegląd Religioznawczy”, nr 1-3.

Pravoslavnye russkie obiteli. (1913). Sankt-Peterburg: Wydawnictwo Knigoizdatelʹstvo P.P. Sojkina.

Pawluczuk, U. (2013). Ławra Poczajowska. Pod opieką Matki Bożej i św. Hioba, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Pawluczuk, U. (2001). Monastery wołyńskie w okresie międzywojennym, [w:] Życie monastyczne w Rzeczypospolitej, red. A. Mironowicz, U. Pawluczuk, Białystok: Wydawnictwo Instytutu Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku.

Pawluczuk, U. (2002). Seminaria duchowne w Krzemieńcu i w Wilnie, [w:] Szkolnictwo prawosławne w Rzeczypospolitej, red. A. Mironowicz, U. Pawluczuk, Białystok: Wydawnictwo Instytutu Historii Uniwersytetu w Białymstoku.

Pawluczuk, U. (2007). Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Pelica, G. J. (2007). Kościół prawosławny w województwie lubelskim (1918-1939), Lublin: Wydawnictwo Fund. Dialog Narodów.

Romanûk, M. M. (1998). Perìodika Zahìdnoï Ukraïni 20–30-h rr. XX st.: materìali do bìblìografìï u 5 t. (1998–2003), t. I, Lʹvìv: Wydawnictwo AN URSR Lviv.

Rzemieniuk, F. (1999). Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-słowiańskiego. Neounia, Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL.

Smolič, I. K. (1999). Russkoe Monašestvo: Vozniknovenie. Razvitie. Suŝnostʹ (988-1917), Moskva: Wydawnictwo Pravoslavnaâ Ènciklopediâ.

Svitič, A. (1959). Pravoslavnaâ Cerkovʹ v Polʹše i ee avtokefaliâ, Buènos-Ajres. Wydawnictwo Naša Strana.

Svitič, A. (1997). Pravoslavnaâ Cerkovʹ na Ukraine i v Polʹše v XX stoletii: 1917-1950 gg., Moskva: Wydawnictwo Obŝestvo lûbitelej cerkovnoj istorii.

Sawicki, D. (2018). Wyższe szkolnictwo teologiczne Cerkwi prawosławnej w odrodzonej Rzeczypospolitej, „Cerkiewy Wiestnik”, nr 2.

Świątkowski, H. (1939). Stan prawny Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, Warszawa: Wydawnictwo Metropolii Prawosławnej w Warszawie.

Teodorovič, T. (1930). Počaevskaâ lavra, Varšava: Wydawnictwo Drukarni Synodalnej w Warszawie.

Traczuk, J. (1992). Prasa białoruska w II Rzeczypospolitej (1918-1939), „Studia Polono-Slavica-Orientalia. Acta Litteraria”, t. XIII.

Urban, K. (1995-1996). Kościół prawosławny u schyłku II Rzeczypospolitej, „Cerkiewy Wiestnik”, nr. 12, 1995; nr. 8, 1996; nr. 9, 1996.

Waszkiewicz, Z. (2000). Duszpasterstwo w siłach zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej (1918-1939), Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Waszkiewicz, Z. (1998). Neounia – nieudany eksperyment?, [w:] Czterechsetlecie zawarcia unii brzeskiej 1596-1996, red. St. Alexandrowicz i T. Kempa, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Winiarczyk-Kossakowska, M. (2004). Ustawy III Rzeczypospolitej o stosunku państwa do Kościołów chrześcijańskich, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.

Woliński, J. (1936). Polska i Kościół prawosławny. Zarys historyczny, Lwów: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.

Wróblewski, W. (1996). Duszpasterstwo mniejszości religijnych w Wojsku Polskim w latach 1918-1939, [w:] Białoruś, Czechosłowacja, Litwa, Polska, Ukraina. Mniejszości w świetle spisów statystycznych XIX-XX w., red. J. Skarbek, Lublin: Wydawnictwo Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej w Lublinie.

Zyzykin, M., (1931). Autokefalia i zasady jej zastosowania, Warszawa: Wydawnictwo Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”.

Žilûk, S. Ì. (1996). Rosìjsʹka pravoslavna cerkva na Volinì (1793-1917), Žitomir: Wydawnictwo: Žurfond.