Supraska reguła monastyczna w Antologionie Mateusza Dziesiątego

Jarosław Kupryjaniuk; Piotr Makal

doi:10.15290/elpis.2025.27.13

Autor

Jarosław Kupryjaniuk Uniwersytet w Białymstoku https://orcid.org/0009-0000-0974-3992
Piotr Makal Uniwersytet w Białymstoku https://orcid.org/0000-0003-3854-5076

DOI:

https://doi.org/10.15290/elpis.2025.27.13

Słowa kluczowe:

typikon, Antologion Mateusza Dziesiątego, liturgia prawosławna, rękopis supraski

Abstrakt

Artykuł przedstawia analizę typikonu zawartego w Antologionie Mateusza Dziesiątego – unikalnym rękopisie cyrylickim powstałym w 1507 roku w supraskim monasterze. Typikon to druga z trzech części dzieła i zawiera regułę liturgiczną oraz wskazania dotyczące życia monastycznego. Rękopis cechuje się wyjątkową strukturą i interesującą treścią. Analiza wskazuje na obecność zarówno tradycji jerozolimskiej, jak i studyjskiej, oraz lokalnych wpływów bałkańskich i ruskich. Typikon obejmuje m.in. kalendarz stały i ruchomy, teksty liturgiczne, tablice kalendarzowe i notę o autorze. Szczególną uwagę poświęcono fragmentom dotyczącym flebotomii, wspomnień świętych lokalnych oraz praktycznych wskazań liturgicznych. Autor wskazuje, że rękopis nie był wyłącznie księgą wotywną, lecz realnie używaną regułą supraskiej wspólnoty. Bogactwo i złożoność treści stawia typikon Mateusza Dziesiątego jako unikalne źródło dla badań nad rozwojem liturgiki prawosławnej w XVI wieku i nad wpływem lokalnych tradycji na strukturę bizantyńskich norm liturgicznych w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Downloads

Download data is not yet available.

Bibliografia

Alekseev, A. A., & Lihacheva, M. I. (1978). Drevnerusskie rukopisnye sborniki XI–XIV vv. Moskva: Nauka.

Alekseev., A. A., Zhukov, A. E., & Panchenko, F. V. (Red.). (2020a). Biblija Matfeja Desjatogo 1507 goda. Iz sobranija Biblioteki Rossijskoj Akademii nauk: v 2 t. T. 1: Faksimil’noe vosproizvedenie rukopisi BAN, sobr. I. I. Sreznevskogo, II. 75 (24.4.28). Izdatel’stvo Pushkinskogo Doma. Sankt-Peterburg.

Alekseev., A. A., Zhukov, A. E., & Panchenko, F. V. (Red.). (2020b). Biblija Matfeja Desjatogo 1507 goda. Iz sobranija Biblioteki Rossijskoj Akademii nauk: v 2 t. T. 2: Issledovanija i materialy. Izdatel’stvo Pushkinskogo Doma. Sankt-Peterburg.

Bogdanov, I. A. (2005). Znaki zodiaka v pravoslavnoj knizhnoj tradicii. Sankt-Peterburg: Izdatel'stvo SPbDA.

Bulanin, D. M. (2024). Biblijskij svod 1507 goda — fenomen perechodnoj epokhi. W A. Rutyl & I. Antiura (Red.), Polemika naučnoj žizni (T. 2, s. 169–175). Sankt-Peterburg: Institut russkoj literatury RAN.

Cerkiew lokalna. (2022). W: W. Przyczyna, K. Czarnecka, & M. Ławreszuk (Red.), Słownik polskiej terminologii prawosławnej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. Białystok, s. 125.

Dmitriev, A. (2020). Lokal'nye chiny i pesnopenija v slavjanskikh bogosluzhebnykh knigakh XVI veka. Vizantijskoe i slavjanskoe bogosluzhenie, 18, 203–218.

dyptych. (2022). W: W. Przyczyna, K. Czarnecka, & M. Ławreszuk (Red.), Słownik polskiej terminologii prawosławnej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. Białystok, s. 166.

Janjić, Lj. (2006). Dečanski tipik: Paleografsko-jezička analiza. Beograd: Arhiv SANU.

Kazhdan, A. (Ed.). (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford: Oxford University Press.

Krivosheev, V. (2015). Flebotomija v monastyrskikh tipikonakh XV–XVI vekov: k voprosu o meditsinskikh predpisanijakh. Pravoslavnoe nasledie, 12(1), 140–148.

Ławreszuk, M. (2024). Spis zawartości „Antologionu Mateusza Dziesiątego” – supraskiego rękopisu Mateusza Dziesiątego z 1507 roku: Biblioteka RAN St-Petersburg nr kat. 24.4.28. Sygn. BAN, zbiór Srezniewskiego, II.75 (Version 1) [Data set]. RepOD. https://doi.org/10.18150/WNSY7S

Ławreszuk, M., & Makal, P. (2025). Struktura „Antologionu Mateusza Dziesiątego” – supraskiego rękopisu z 1507 roku, (w publikacji).

Matwijenko, H. (2024). Arcybiskupi serbscy w menologionie kodeksu z 1507 roku. Latopisy Akademii Supraskiej, Dążenia do samodzielności Cerkwi w Polsce – dla uczczenia stulecia autokefalii PAKP(15), 177–188.

molebien. (2022). W: W. Przyczyna, K. Czarnecka, & M. Ławreszuk (Red.), Słownik polskiej terminologii prawosławnej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. Białystok, s. 289.

Morozova, N. A., & Temchin, S. Yu. (2005). Drevneĭshie rukopisi Supraslskogo Blagoveshchenskogo monastyria (1500–1532 gg.). In J. Charkiewicz (Ed.), Z dziejów monasteru supraskiego: Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Supraski Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogarodzicy i jego historyczna rola w rozwoju społeczności lokalnej i dziejach państwa”, Supraśl–Białystok, 10–11 czerwca 2005 r. (pp. 117–140). Supraśl–Białystok: Fundacja Oikonomos.

Naumow, A. (2021). Biblia Mateusza Dziesiątego w Supraślu (1507) i jej petersburskie wydanie (2020). Bielski Gościniec, 64(2), 2–16.

Popović, Đ. (2000). Tipik Hilandarskog manastira (XIII vek). Beograd: SANU.

rozdziały Marka. (2022). W: W. Przyczyna, K. Czarnecka, & M. Ławreszuk (Red.), Słownik polskiej terminologii prawosławnej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. Białystok, s. 394.

Taft, R. F. (1992). The Liturgy of the Hours in East and West: The Origins of the Divine Office and Its Meaning for Today (rev. ed.). Collegeville, MN: Liturgical Press.

Touwaide, A. (2007). Byzantine medicine and its influence on Orthodox monastic practices. W D. R. Langslow (Ed.), Greek Medical Literature and Its Reception in the Christian East (pp. 229–248). Oxford: Oxbow Books.

typikon. (2022). W: W. Przyczyna, K. Czarnecka, & M. Ławreszuk (Red.), Słownik polskiej terminologii prawosławnej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. Białystok, s. 460.