Supraska reguła monastyczna w Antologionie Mateusza Dziesiątego

Jarosław Kupryjaniuk; Piotr Makal

doi:10.15290/elpis.2025.27.13

Authors

Jarosław Kupryjaniuk Uniwersytet w Białymstoku https://orcid.org/0009-0000-0974-3992
Piotr Makal Uniwersytet w Białymstoku https://orcid.org/0000-0003-3854-5076

DOI:

https://doi.org/10.15290/elpis.2025.27.13

Keywords:

Typikon, Antologion of Matthew the Tenth, Orthodox liturgy, Suprasl manuscript

Abstract

The article presents an analysis of the typikon contained in the Antologion of Matthew the Tenth—a unique Cyrillic manuscript completed in 1507 at the Suprasl Monastery. The typikon is the second of three parts of the work and contains liturgical rules and guidelines for monastic life. The manuscript is distinguished by its exceptional structure and rich content. The analysis reveals the presence of both the Jerusalem and Studite traditions, along with local Balkan and Ruthenian influences. The typikon includes, among other elements, a fixed and movable calendar, liturgical texts, calendar tables, and an autobiographical note. Special attention is given to sections concerning phlebotomy, the commemoration of local saints, and practical liturgical directives. The author argues that the manuscript was not merely a votive book but a functional rule used by the Suprasl community. The richness and complexity of its content make the Typikon of Matthew the Tenth a unique source for studying the development of Orthodox liturgics in the 16th century and the influence of local traditions on the structure of Byzantine liturgical norms in the Polish-Lithuanian Commonwealth.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Alekseev, A. A., & Lihacheva, M. I. (1978). Drevnerusskie rukopisnye sborniki XI–XIV vv. Moskva: Nauka.

Alekseev., A. A., Zhukov, A. E., & Panchenko, F. V. (Red.). (2020a). Biblija Matfeja Desjatogo 1507 goda. Iz sobranija Biblioteki Rossijskoj Akademii nauk: v 2 t. T. 1: Faksimil’noe vosproizvedenie rukopisi BAN, sobr. I. I. Sreznevskogo, II. 75 (24.4.28). Izdatel’stvo Pushkinskogo Doma. Sankt-Peterburg.

Alekseev., A. A., Zhukov, A. E., & Panchenko, F. V. (Red.). (2020b). Biblija Matfeja Desjatogo 1507 goda. Iz sobranija Biblioteki Rossijskoj Akademii nauk: v 2 t. T. 2: Issledovanija i materialy. Izdatel’stvo Pushkinskogo Doma. Sankt-Peterburg.

Bogdanov, I. A. (2005). Znaki zodiaka v pravoslavnoj knizhnoj tradicii. Sankt-Peterburg: Izdatel'stvo SPbDA.

Bulanin, D. M. (2024). Biblijskij svod 1507 goda — fenomen perechodnoj epokhi. W A. Rutyl & I. Antiura (Red.), Polemika naučnoj žizni (T. 2, s. 169–175). Sankt-Peterburg: Institut russkoj literatury RAN.

Cerkiew lokalna. (2022). W: W. Przyczyna, K. Czarnecka, & M. Ławreszuk (Red.), Słownik polskiej terminologii prawosławnej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. Białystok, s. 125.

Dmitriev, A. (2020). Lokal'nye chiny i pesnopenija v slavjanskikh bogosluzhebnykh knigakh XVI veka. Vizantijskoe i slavjanskoe bogosluzhenie, 18, 203–218.

dyptych. (2022). W: W. Przyczyna, K. Czarnecka, & M. Ławreszuk (Red.), Słownik polskiej terminologii prawosławnej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. Białystok, s. 166.

Janjić, Lj. (2006). Dečanski tipik: Paleografsko-jezička analiza. Beograd: Arhiv SANU.

Kazhdan, A. (Ed.). (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford: Oxford University Press.

Krivosheev, V. (2015). Flebotomija v monastyrskikh tipikonakh XV–XVI vekov: k voprosu o meditsinskikh predpisanijakh. Pravoslavnoe nasledie, 12(1), 140–148.

Ławreszuk, M. (2024). Spis zawartości „Antologionu Mateusza Dziesiątego” – supraskiego rękopisu Mateusza Dziesiątego z 1507 roku: Biblioteka RAN St-Petersburg nr kat. 24.4.28. Sygn. BAN, zbiór Srezniewskiego, II.75 (Version 1) [Data set]. RepOD. https://doi.org/10.18150/WNSY7S

Ławreszuk, M., & Makal, P. (2025). Struktura „Antologionu Mateusza Dziesiątego” – supraskiego rękopisu z 1507 roku, (w publikacji).

Matwijenko, H. (2024). Arcybiskupi serbscy w menologionie kodeksu z 1507 roku. Latopisy Akademii Supraskiej, Dążenia do samodzielności Cerkwi w Polsce – dla uczczenia stulecia autokefalii PAKP(15), 177–188.

molebien. (2022). W: W. Przyczyna, K. Czarnecka, & M. Ławreszuk (Red.), Słownik polskiej terminologii prawosławnej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. Białystok, s. 289.

Morozova, N. A., & Temchin, S. Yu. (2005). Drevneĭshie rukopisi Supraslskogo Blagoveshchenskogo monastyria (1500–1532 gg.). In J. Charkiewicz (Ed.), Z dziejów monasteru supraskiego: Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Supraski Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogarodzicy i jego historyczna rola w rozwoju społeczności lokalnej i dziejach państwa”, Supraśl–Białystok, 10–11 czerwca 2005 r. (pp. 117–140). Supraśl–Białystok: Fundacja Oikonomos.

Naumow, A. (2021). Biblia Mateusza Dziesiątego w Supraślu (1507) i jej petersburskie wydanie (2020). Bielski Gościniec, 64(2), 2–16.

Popović, Đ. (2000). Tipik Hilandarskog manastira (XIII vek). Beograd: SANU.

rozdziały Marka. (2022). W: W. Przyczyna, K. Czarnecka, & M. Ławreszuk (Red.), Słownik polskiej terminologii prawosławnej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. Białystok, s. 394.

Taft, R. F. (1992). The Liturgy of the Hours in East and West: The Origins of the Divine Office and Its Meaning for Today (rev. ed.). Collegeville, MN: Liturgical Press.

Touwaide, A. (2007). Byzantine medicine and its influence on Orthodox monastic practices. W D. R. Langslow (Ed.), Greek Medical Literature and Its Reception in the Christian East (pp. 229–248). Oxford: Oxbow Books.

typikon. (2022). W: W. Przyczyna, K. Czarnecka, & M. Ławreszuk (Red.), Słownik polskiej terminologii prawosławnej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. Białystok, s. 460.