Po cichu czy głośno? Osobno czy razem? Za zamkniętymi drzwiami czy jawnie? – pytania dotyczące sprawowania Boskiej Liturgii
DOI:
https://doi.org/10.15290/elpis.2023.25.14Słowa kluczowe:
liturgika, nabożeństwo, odnowa liturgiczna, reforma liturgiczna, Boska Liturgia, ciche/tajne modlitwy, anaforaAbstrakt
Artykuł analizuje problem cichego/”tajnego” czytania prawosławnych modlitw liturgicznych, szczególnie anafory. Wskazuje na pierwotną praktykę głośnego ich wypowiadania, początki i możliwe przyczyny cichego czytania i jego złożone konsekwencje. Opis obecnej praktyki, prób powrotu do głośnego czytania łączy z historią prawosławnej odnowy liturgicznej w XX w, jej stanem obecnym i pytaniem o możliwości dalszego jej rozwoju.
Downloads
Bibliografia
Boska Liturgia Świętego Ojca naszego Jana Chryzostoma (2001). Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna.
Encyclical Letter No. 2784: On the manner of reading the prayers of the Divine Liturgy (2004). [online] https://www.archdiocese.ca/sites/default/files/liturgical-texts/ReadingThePrayers.pdf [14.07.2023].
Cyprian z Kartaginy, św. O modlitwie Pańskiej IV, [online] https://ebookpoint.pl/eksiazki/o-modlitwie-panskiej-sw-cyprian-z-kartaginy,e_280s.htm#epubcfi(/6/14[Section0007.xhtml]!/4/2/2/1:0) [14.06.2023].
Cyryl Jerozolimski, św. (2000). Katechezy przedchrzcielne i mistagogiczne, tłum. ks. W. Kania, Biblioteka Ojców Kościoła nr 14, Kraków: Wydawnictwo „M”.
Euzebiusz z Cezarei (2013). Historia kościelna, tłum. Agnieszka Caba na podstawie tłumaczenia ks. Arkadiusza Lisieckiego, opr. Henryk Pietras SJ, Kraków: Wydawnictwo WAM.
Justyn, św. (2004). Apologia pierwsza, w: Pierwsi apologeci greccy, tłum. wstęp i kom. L. Misiarczyk, BOK 24, Wydawnictwo M, Kraków.
Klemens Rzymski, św. (1988). List do Kościoła w Koryncie w: Pierwsi świadkowie, Ojcowie żywi VIII. Kraków: Znak.
Przyczyna, W., Czarnecka, K., Ławreszuk, M. (red.). (2022). Słownik polskiej terminologii prawosławnej. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Znosko, A. (tłum., red.) (1978). Kanony Kościoła prawosławnego w przekładzie polskim t. I. Warszawa: ChAT.
Konstytucje Apostolskie oraz Kanony Pamfilosa z apostolskiego synodu w Antiochii, Prawo kanoniczne świętych Apostołów, Kary świętych Apostołów dla upadłych, Euchologion Serapiona, (2007). Stanisław Kalinkowski, Agnieszka Caba (tłum.). Kraków: Wydawnictwo WAM.
Alexopoulos, S. (2016). Liturgical Renewal in the Church of Greece: Past, Present, Future?. The Greek Orthodox Theological Review, 61(1−2), s. 209−223.
Alfeev, I. (2002). Božestvennaâ Liturgiâ (doklad v Kievskoj Duhovnoj Akademii 20.09.02). W: Eleckih, I. (2006). Novyj tolkovyj putevoditelʹ po Božestvennoj Liturgii. Herson. s. 161-164. [Алфеев, И. (2002). Божественная Литургия (доклад в Киевской Духовной Академии 20.09.02). W: Елецких, И. (2006). Новый толковый путеводитель по Божественной Литургии. Херсон. с. 161-164] [online] http://rahny-orthodox.org/files/liturgy_ru.pdf [14.06.2023].
Alfeev, I. (2019). Liturgiia. Istoricheskij i bogoslovskij kommentarij k Liturgijam Ioanna Zlatousta i Vasilija Velikogo, ID Poznanije. [Алфеев, И. (2019). Литургия : Исторический и богословский комментарий к Литургиям Иоанна Златоуста и Василия Великого, Москва: ИД Познание] [online] https://predanie.ru/ilarion-alfeev-mitropolit/liturgiya-istoricheskiy-i-bogoslovskiy-kommentariy-k-liturgiyam-ioanna-zlatousta-i-vasiliya-velikogo/chitat/) [14.06.2023].
Borkowski, A., Ławreszuk, M., Makal, P., Misijuk, W. (2019). Zasady sprawowania nabożeństw prawosławnych, tom I. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Balašov, N. (2001). Na puti k liturgiczeskomu vozrozdeniju. Pomestnyj Sobor 1917-1918 gg. i predsobornyj period. Moskva: Krugłyj stoł po religioznomu obrazowaniu i diakonii [Балашов, Н. (2001). На пути к литургическому возрождению. Поместный Собор 1917-1918 гг. и предсоборный период, Москва: Круглый стол по религиозному образованию и диаконии].
Bondaruk, K. (2020). O nabożeństwie prawosławnym. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna.
Bouyer, L. (1968). Eucharist: Theology and Spirituality of the Eucharistic Prayer, pierwsze wydanie francuskie: (1966). Paryż: Desclee.
Bria, I. (1996). The Liturgy after the Liturgy. Mission and Witness from an Orthodox Perspective. Geneva: WCC Publications.
Denysenko, N. Renewing the Liturgical Theology of Alexander Schmemann. [online] https://www.academia.edu/37509647/_Renewing_the_Liturgical_Theology_of_Alexander_Schmemann [14.06.2023].
Denysenko, N. (2010). A Proposal for Renewing Liturgy in the Twenty-first Century, Studia Liturgica 40, s. 231-59.
Denysenko, N. (2014). Retrieving a Theology of Belonging: Eucharist and Church in Postmodernity, Part 1. Worship, 88(6). s. 543-561. [online] https://www.academia.edu/9370028/Retrieving_a_Theology_of_Belonging_Eucharist_and_Church_in_Postmodernity_Part_1 [14.06.2023].
Denysenko, N. (2015). Retrieving a Theology of Belonging: Eucharist and Church in Postmodernity, Part 2, Worship, 89. s. 21-43. [online] https://www.academia.edu/10160555/Retrieving_a_Theology_of_Belonging_Eucharist_and_Church_in_postmodernity_Part_2 [14.07.2023].
Denysenko, N. (2018). Ressourcement or Aggiornamento? An Assessment of Modern Liturgical Reforms. International Journal of Systematic Theology, 20(2) [online] https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0039320710040001-217 [14.06.2023].
Duchesne L. (1903). Christian Worship. Its origin and evolution. London: Society for Promoting Christian Knowledge.
Filias, G. (1996). Oh trópos a'nagnóseos tôn ey'chón stī̀ latreía tī̂s O'rthodóxou E'kklīsías. Athena. [Φίλιας, Γ. (1996). Ὁ τρόπος ἀναγνώσεως τῶν εὐχών στὴ λατρεία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Athena].
Fitzgerald, T. & Bouteneff, P. (red.) (1998). Orthodox Liturgical Renewal and Visible Unity, New Skete Monastery, Cambridge, New York, USA, 26 May - 1 June 1998, W: Turn to God - Rejoice in hope : Orthodox reflections on the way to Harare : the report of the WCC Orthodox Pre-Assembly meeting and selected resource materials. Geneva: World Council of Churches. WCC, Orthodox Task Force. s. 139-146.
Florovsky, G. (1975). Western Influences in Russian Theology. W: Aspects of Church History, The Collected Works of Georges Florovsky, vol. IV. Belmont: Nordland Publishing Company. s. 157-182.
Galadza, P. (2007). Schmemann Between Fagerberg and Reality: Towards an Agenda for Byzantine Christian Pastoral Liturgy, Bollenttino della Badia Greca, 4. s. 7-32.
Gibetić, N. (2012). Liturgical Renewal Movement in Contemporary Serbia, W: Inquiries into Eastern Christian Worship, reds. Bert Groen, Steven Hawkes-Teeples and Stefanos Alexopoulos. Leuven-Paris-Walpole: Peeters. s. 393−414.
Gołubcow, A. (1905). O priczinach i vremeni zameny glasnogo cztenija liturgijnych molitv tajnym. Bogosłowskij Vestnik, 3(9). s. 69-75. [Голубцов А.П. (1905). О причинах и времени замены гласного чтения литургийных молитв тайным, Богословский вестник, Т. 3, № 9. c. 69-75]. [online] https://azbyka.ru/otechnik/Aleksandr_Golubcov/o-prichinah-i-vremeni-zameny-glasnogo-chtenija-liturgijnyh-molitv-tajnym/ [14.06.2023].
Gołubcow, A. (1915). Istoričeskoje objasnienije obrjadov liturgii. Bogosłowskij Vestnik 2(7-8). s. 563-601. [Голубцов А.П. Историческое объяснение обрядов литургии. Богословский вестник. 1915. Т. 2. № 7-8. c. 563-601]. [online] https://azbyka.ru/otechnik/Aleksandr_Golubcov/istoricheskoe-ob-jasnenie-obrjadov-liturgii/#source [14.06.2023].
Hatzidakis, E. (2020). The practice of reading “inaudibly” does not make sense, [online] https://www.orthodoxwitness.org/the-practice-of-reading-inaudibly-does-not-make-sense/ [14.05.2023].
Healey, M. J. Problems in Byzantine Liturgy: History, Evolution & Mysteriology, [online] https://www.academia.edu/37171848/Problems_in_Byzantine_Liturgy_History_Evolution_and_Mysteriology?email_work_card=title [14.06.2023].
Karabinov, I. (1908). Evharističeskaja molitva: (anaphora): Opyt ist.-liturg. analiza. Sankt Petersburg. [Карабинов, И. (1908). Евхаристическая молитва : (Анафора) : Опыт ист.-литург. aнализа. Санкт-Петербург] [online] https://azbyka.ru/otechnik/Ivan_Karabinov/evharisticheskaja-molitva-anafora/#0_3 [14.06.2023].
Kern, K. (2006). Evharistiâ (iz čtenij v Pravoslavnom Bogoslovskom institute v Pariže). Moskva: Hram svv. bessr. Kosmy i Damiana na Marosejke. [Керн, К. (2006). Евхаристия (из чтений в Православном Богословском институте в Париже). Москва: Храм свв. бесср. Космы и Дамиана на Маросейке].
Koumarianos, P. (2007). Liturgical Rebirth in the Church of Greece Today: A Doubtful Effort of Liturgical Reform, Bollettino della Badia Greca di Grottaferrata 3, s. 119−144.
Ławreszuk M. (2017). Cisza w nabożeństwie prawosławnym, Elpis,19. s. 79-84.
Mannion, F. M. (1988). Liturgy and the Present Crisis of Culture. Worship, 62. s. 112-13.
Meyendorff, P. (1996). The Liturgical Path of Orthodoxy in America. St Vladimir’s Theological Quarterly, 40. s. 43-64.
Meyendorff, P. (2003). Liturgical Life in the Parish: Present and Future Realities. Greek Orthodox Theological Review, 48. s. 145-147.
Mills, W. (2012). Church, World, and Kingdom: The Eucharistic Foundation of Alexander Schmemann’s Pastoral Theology. Chicago: Hillenbrand.
Misijuk, W. (2014). Przewodnictwo duchowe w monastycyzmie prawosławnym. Lublin: Prawosławna Diecezja Lubelsko‑Chełmska.
Qaramah, M. K. (2023). Liturgical Renewal in Contemporary Orthodox Thought in Romania: A Preliminary Assessment, Review of Ecumenical Studies, Sibiu, 15 (1).
Slobodskoy Archpriest Seraphim, The Divine Services, https://maksimologija.org/archpriest-seraphim-slobodskoy-the-divine-services/ [22.05.2020].
Sokolof, D. (1962). A Manual of the Orthodox Church’s Divine Services. Jordanville, NY: Print Shop St. Iov of Pochaev, Holy Trinity Monastery.
Sove, B. (1937). Evharistija v drevnej Cerkvi i sovremennaja praktika. W: Zhivoje predanije. Paryż: YMCA-PRESS. [Сове, Б. (1937). Евхаристия в древней Церкви и современная практика. W: Живое Предание. Париж: YMCA-PRESS] [online] https://azbyka.ru/otechnik/Boris_Sove/evharistija-v-drevnej-tserkvi-i-sovremennaja-praktika [14.06.2023].
Subbotin, N.I. (red.) (1893). Deianiia moskovskago sobora 1666-1667. Moskwa.
Vukašinović, V. (2001). Liturgical Renewal in the 20th Century. Fairfax, VA: Eastern Christian Publications.
Wybrew, H. (1989). The Orthodox Liturgy: The Development of the Eucharistic Liturgy in the Byzantine Rite. London: SPCK.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Włodzimierz Misijuk
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Szczegółowe warunki licencji CC BY-SA (Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach) dostępne jest na stronie Creative Commons - link.
Autor musi wypełnić i przesłać na adres redakcji (elpis@uwb.edu.pl) uzupełnioną i podpisaną umowę autorską wraz z oświadczeniem o oryginalności artykułu i wkładzie autora w powstanie artykułu. Plik umowy do pobrania: TUTAJ
