Wiele desygnatów, jedna (specjalistyczna) funkcja? W sprawie terminów i znaków bizantyjskiej notacji ekfonetycznej
DOI:
https://doi.org/10.15290/elpis.2019.21.09Słowa kluczowe:
znaczenie, specjalistyczna funkcja wyrazu, termin, notacja bizantyjska, neologizmAbstrakt
Niniejszy artykuł jest poświęcony kwestii wielo- i jednoznaczności. O wieloznaczności mówimy zarówno w odniesieniu do recepcji wyrazu, jak i do mentalnego umocowania leksemu w tak zwanej kognitywnej domenie lub ramie. Leksem nie tylko się w tej ramie konstytuuje, lecz ją także aktywuje. W perspektywie aktywacji leksemu do pamięci operacyjnej, które ma charakter zdarzeniowy – jest on bowiem w (swej) istocie ciągiem neuronowych błysków –, powinniśmy utożsamiać jego znaczenie ze zdarzeniową funkcją (specjalistyczną), w jakiej został aktywowany. Na konstytuowanie się tej funkcji mają wpływ akty poznawcze, które realizuje konkretny poznający podmiot ze względu na zdefiniowane wcześniej cele. Kluczowe są te akty, które prowadzą do konsolidacji tej funkcji w pamięci długotrwałej tegoż podmiotu. Akty poznawcze mogą być przy tym realizowane nie tylko w wyniku akwizycji wiedzy, mogą się one dokonywać także na bazie wiedzy już skonsolidowanej i zmierzać w związku z tym do wytworzenia nowej wiedzy – a więc wiedzy, której w przestrzeni mentalnej podmiotu do chwili zakończenia danego ciągu tych aktów jeszcze nie było. W obu przypadkach (specjalistyczna) funkcja (leksemu), a więc konkretny poznawczy wynik poznawczych aktów, będzie jednorazowa. Tę kwestię przedstawiam na przykładzie identyfikacji, interpretacji i konstrukcji polskich leksemów specjalistycznych z zakresu notacji ekfonetycznej, będącej częścią tradycji muzyki i hymnografii bizantyjskiej.
Downloads
Bibliografia
Alexandru, M. (1998). Zu den Megala Semadia der byzantinischen Notation. W. L. Dobszay (red.), Cantus Planus. Papers read at the 7th Meeting in Sopron 1995 (s. 17–41). Budapest: Hungarian Academy of Science/ Institut of Musicology.
Alexandru, M. (1999). Bemerkungen zu den Neumen- und Formelbezeichnungen des byzantinischen Gesanges. W. Ch. Troelsgård (red.), Palaeobyzantinische Notation II. Acta of the Congress held at Hernen Castle (the Netherlands) in October 1996 (s. 1–21). Hernen: A. A. Brediusstichting.
Alexandru, M. (2006). The Palaeography of Byzantine Music: A Brief Introduction with Some Preliminary Remarks on Musical Palimpsests. W. Á. Escobar (red.), El palimpsesto grecolatino como fenómeno librario y textual (s. 113 – 130). Zaragoza: Institución „Fernando el Católico“. [online] https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/26/54/6.MariaAlexandru.pdf, [9.04.2018].
Arvanitis, I. (1997). A Way to the Transcription of Old Byzantine Chant by means of Written and Oral Tradition. W. Ch. Troelsgård (red.), Byzantine Chant. Tradition and Reform. Athens: The Danish Institute, s. 123 – 142.
Αρβανίτης, Ι. (2010). Ο ΡΥΘΜΟΣ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΝ ΜΕΛΩΝ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΣΗΜΕΙΟΓΡΑΦΙΑΣ. ΚΕΡΚΥΡΑ: ΙΟΝΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ.
Arystoteles (2014). Retoryka. Retoryka dla Aleksandra. Poetyka. (H. Podbielski, Tłum.). Warszawa: PWN.
Borck, C. (2005). Hirnströme – Eine Kulturgeschichte der Elektroenzephalographie. Göttingen: Wallstein.
Brandenburg, Ph. (2005). Apollonios Dyskolos. Über das Pronomen. Einführung, Text, Übersetzung und Erläuterungen. München, Leipzig: K.G. Saur.
Callanan, Ch. K. (1987). Die Sprachbeschreibung bei Aristophanes von Byzanz. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
Domasch, S. (2007). Biomedizin als sprachliche Kontroverse. Die Thematisierung von Sprache im öffentlichen Diskurs zur Gendiagnostik. Berlin: de Gruyter.
Eichenbaum, H. (2012). The Cognitive Neuroscience of Memory. An Introduction. New York et. al.: Oxford University Press.
Engberg, S. G. (1982). Ekphonetic Chant – The Oral Tradition and The Manuscripts. W. H. Hunger (red.), Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik. Akten des XVI. Internationalen Byzantinistenkongresses, Wien, 4. – 9. Oktober 1981. t. 32/7/II. Akten. Symposion für Musikologie. Byzantinische Musik 1453–1832 als Quelle musikalischer Praxis und Theorie vor 1453. Leitung: Jørgen Raasted. Wien: ÖAW, s. 41 – 47.
Georgiades, Th. (1939). Bemerkungen zur Erforschung der byzantinischen Kirchenmusik. Byzantinische Zeitschrift 39(1), s. 67 – 88.
GEW – Griechisches Etymologisches Wörterbuch. (red.) H. Frisk, 1954 – 1972. t. 1., 1 – XXX, 1 – 938 [α – κο] 1960; t. 2., 1 – 1154 [κρ – ω] 1970; t. 3., 1 – 312 [Nachträge, Wortregister, Corrigenda] 1972. Heidelberg: Carl Winter Universitatis-Verlag [także online] https://archive.org/details/hjalmar, [9.04.2018].
GLRBP – Greek Lexicon of the Roman and Byzantine Periods (from B. C. 146 to A. D. 1100) by Sophocles, E. A. (Evangelinus Apostolides), 1807–1883; Thayer, Joseph Henry, 1828–1901; Drisler, Henry, 1818–1897. [online] https://archive.org/details/cu31924021609395, [9.04.2018].
Haas, M. (1973). Byzantinische und slavische Notationen. Köln: Arno Volk-Verlag, Hans Gerig KG.
Haas, M. (2006). Griechische Musiktheorie in arabischen, hebräischen und syrischen Zeugnissen. W. K. Volk, F. Zaminer, C. Floros, R. Harmon, L. Richter i M. Haas (red.), Geschichte der Musiktheorie. Bd. 2. Vom Mythos zur Fachdisziplin: Antike und Byzanz. Darmstadt: Wiss. Buchgesellschaft, s. 635 – 716.
Hannick, Ch. (1995). Byzantinische Musik. W. L. Finscher (red.), Die Musik in Geschichte und Gegenwart. 2., neubearb. Ausg. Kassel i in.: Bärenreiter, s. 288 – 310.
HAWAT – Hebräisches und aramäisches Wörterbuch zum Alten Testament mit Einschaltung und Analyse aller schwer erkennbaren Formen, Deutung der Eigennamen sowie der massoretischen Randbemerkungen und einem deutsch-hebräischen Wortregister von König Eduard. Leipzig: Dieterich’sche Verlagsbuchhandlung, 1910. [online] https://archive.org/details/hebrischesunda00knuoft, [26.02.2018].
Heidler, M.-D. (2013). Das Arbeitsgedächtnis. Ein Überblick für Sprachtherapeuten, Linguisten und Pädagogen. Bad Honnef: Hippocampus.
Kahana, M. J. (2012). Foundations of Human Memory. New York i in.: Oxford University Press.
Kausen, E. (2010). Die indogermanischen Sprachen. Von der Vorgeschichte bis zur Gegenwart, Stuttgart: Buske.
Kostiuczuk, J., Tofiluk, J., Ławreszuk, M., Misijuk, W. i Charkiewicz, J. (red.) (2016), Specyfikacja polskiej terminologii prawosławnej. Koncepcja normatywizacji pisowni. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Kotin, M. L. (2016). Wortsemantik – kontextabhängig oder kontextstiftend? Unter besonderer Berücksichtigung der Modalversemantik. W. P. Bąk i B. Rolek (red.), Vom Wort zum Gebrauch. Wortbedeutung und ihre Eingebundenheit in Diskurse. Frankfurt am Main: Peter Lang, s. 15 – 39.
Kowalska, D. M. (1997). Anatomiczne podstawy pamięci. W. T. Górska, A. Grabowska i J. Zagrodzka (red.), Mózg a zachowanie. Warszawa: PWN, s. 298 – 337.
KWAH – Kompaktwörterbuch Althebräisch. Althebräisch – Deutsch (red.) F. Matheus. Stuttgart: Pons, 2006.
LKNE – Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής. [online] http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/ triantafyllides/, [22.11.2018].
LLKO – Lexikon. Liturgie und Kunst der Ostkirche unter Berücksichtigung der alten Kirche (red.) K. Onasch. Berlin, München: Buchverl. Union, 1993.
ΛΟΓΕΙΟΝ – Greek and Latin Dictionary [online] http://logeion.uchicago.edu/λογεῖον,[25.11.2018].
LSJ – The Online Liddell-Scott-Jones Greek-English Lexicon [online] http://stephanus.tlg.uci.edu/lsj/#eid=1&context=lsj, [02.03.2018].
Madytos, Ch., Chartophylax, Ch. i Terzopoulos, K. (2012). Introduction to the Method of Byzantine Chant Notation. An Englisch translation of Chourousios’ revision of Chrysanthos’ Eisagoge. Saint Louis: Psaltic Notes.
Μητσάκης, Κ. (1986). ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑ. ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ ΕΩΣ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ. ΑΘΗΝΑ: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΡΗΓΟΡΗ.
Nagórka, P. P. (2017). Realna podstawa leksykonu enologii. W. O. Borys, M. Jeż, A. Samadowa i M. Saniewska (red.), Szkice językowe i literacko-kulturowe. Warszawa, Iwano-Frankiwsk: Katedra Ukrainistyki UW, s. 73 – 93.
Nikolakopoulos, K. (2015). Die orthodoxe Kirchenmusik als ein bedeutendes Erbe von Byzanz und ihre moderne Rezeption im Westen am Beispiel des ‚Byzantinischen Kantorenchores München’. RES 7(3), s. 447 – 459. [także online] https://doi.org/10.1515/ress-2015-0033, [12.06.2018].
OH – Orthodoxe Hymnographie. Lexikon der orthodoxen hymnologisch-musikalischen Terminologie von Konstantin Nikolakopoulos (=Liturgische Texte und Studien 2). Schliern b. Köniz: Klimmeck, 1999.
Paprocki, H. (2014). Liturgie Kościoła Prawosławnego. Kraków: M.
Pawłowski, G. (2015a). Kognitiv und/ oder epistemisch. Auf dem Weg zur epistemologischen Semantik. Glottodidactica 42(1), s. 65 – 81. [także online] https://doi.org/10.14746/ gl.2015.42.1.5, [12.06.2018].
Pawłowski, G. (2015b). Zur neuen Fachlexik der byzantinischen Hymnographie und Musik in Polen. Orthodoxes Forum – Zeitschrift des Instituts für Orthodoxe Theologie der Universität München 29(2), s. 165 – 176.
Pawłowski, G. (2017a). Fachlexeme in Konstruktion. Linguistischer Beitrag zur Erkenntnisarbeit. Frankfurt am Main: Peter Lang Edition.
Pawłowski, G. (2017b). Od ‚ψάλτης‘ do ‚כִּנּוֹר‘? Od ‚pslates‘ do ‚psalta‘? Dowody empiryczne pracy poznawczej tłumacza – sprawcy polskich leksemów specjalistycznych z zakresu hymnografii i muzyki bizantyjskiej. Lingwistyka Stosowana 21(1), s. 95 – 114.
Pawłowski, Grzegorz (2018). Fach- und Wissenschaftssprache der byzantinischen Hymnographie und Musik (in Polen). Quelle(n) – Normung – Kontroversen. Orthodoxes Forum – Zeitschrift des Instituts für Orthodoxe Theologie der Universität München 32(1), s. 53 – 61.
Ψάχος Κ. Α. (1917). Η ΠΑΡΑΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΙΣ ΤΗΣ ΣΗΜΕΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΠΟ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΜΕΧΡΙ ΤΩΝ ΚΑΘ’ ΗΜΩΝ. ΑΘΗΝΑ: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ.
Richter, L. (1998). Antike Überlieferungen in der byzantinischen Musiktheorie. Acta Musicologica 70(2), s. 133 – 208.
SGP – Słownik Grecko-Polski (red.) Oktawiusz Jurewicz. Warszawa: Sub Lupa, 2015.
Siegel J. D. (2006). Entwicklungspsychologie, interpersonale und neurobiologische Dimensionen des Gedächtnisses. W. H. Welzer i H. J. Markowitsch (red.), Warum sich Menschen erinnern können. Fortschritte der interdisziplinären Gedächtnisforschung. Stuttgart: Klett-Cotta, s. 19 – 49.
Rudy, J. W. (2014). The Neurobiology of Learning and Memory. Sunderland, Mass.: Sinauer.
Wellesz, E. (1961). A History of Byzantine Music and Hymnography. Oxford: Oxford University Press.
Wellesz, E. (2000). Byzantinische Musik: Ein Vortrag, herausgegeben von Gerda Wolfram. Wien: ÖAW.
Wellesz, E. (2006). Historia muzyki i hymnografii bizantyjskiej. (M. Kaziński, Tłum.). Kraków: Homini.
Welzer, H. (2006). Über Engramme und Exogramme. Die Sozialität des autobiographischen Gedächtnisses. W. H. Welzer i H. J. Markowitsch (red.), Warum sich Menschen erinnern können. Fortschritte der interdisziplinären Gedächtnisforschung. Stuttgart: Klett-Cotta, s. 111 – 128.
WHB – Wortschatz der Hebräischen Bibel. 2500 Vokabeln alphabetisch und thematisch geordnet mit Register deutsch -hebräisch. 5. Aufl. (red.) S. Arnet. Zürich: Theologischer Verlag Zürich, 2013.
WSHA – Wielki Słownik Hebrajsko-Polski i Aramejsko-Polski (red.) L. Koehler, W. Baumgartner i J. J. Stamm. t. 1 – 2. Warszawa: Vocatio, 2001.
WMK05 – Wywiad z Maciejem Kazińskim na temat terminu κράτημα, Proszowa, 8.11.2014, [czas trwania 23:43].
Wolfram, G. (2000). Kommentar zu Egon Wellesz’ Byzantinische Musik. W. G. Wolfram (red.), Byzantinische Musik: Ein Vortrag. Wien: ÖAW, s. 35 – 59.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Szczegółowe warunki licencji CC BY-SA (Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach) dostępne jest na stronie Creative Commons - link.
Autor musi wypełnić i przesłać na adres redakcji (elpis@uwb.edu.pl) uzupełnioną i podpisaną umowę autorską wraz z oświadczeniem o oryginalności artykułu i wkładzie autora w powstanie artykułu. Plik umowy do pobrania: TUTAJ
